kratak pregled saobraćaja

SAOBRACAJ U CRNOJ GORI

Istorija Crne Gore (Duklje, Zete) je na neki način i istorija ratovanja. Naravno, ratovanja za teritorije. U svoj toj prici oko ratova postoji i ona o nepokorenoj Crnoj Gori. Crnoj Gori koja nema puteva, u kojoj se komunikacija izmedju naselja obavljala uglavnom pjeske. Zbog toga je Crnoj Gori bilo bitno da ima Skadarsko jezero ili Jadransko more u svom sastavu jer na taj način postojala komunikacija sa spoljnom svjetom. Iz tog ugla mozeme posmatrati i onu satiricnu pricicu: Zasto Turci nisu osvojili Crnu Goru? Pa, da dodju pjeske daleko, a konjima ne mogu jer bi ih izlomili. Iz tog ugla vidi se npr. znacaj Rijeke Crnojevica jer se plovnim putem moglo uci u teritoriju Crne Gore. Stvari se mjenjaju 1878 godine. Tada na Berlinskom kongresu Crna Gora biva priznata kao 27 drzava u Evropi. Nastupa jedan od najduzih perioda mira u Crnoj Gori. Te 1978 godine Crna Gora nije imala niti kilometar kolskog puta.
Knjaz Nikola angazuje trogirskog arhitekta Josipa Slidea da projektuje puteve kroz Crnu Goru. Prvi projekat je bio put Cetinje – Krstac (granica Crne Gore i Austro-Ugarske) i dalje prema Kotoru. Jedna od legendi kaze da je Josip bio ocaran ljepotom knjeginje Milene i njoj u cast iznad Kotora stilizovao je slovo M od niza serpentina. Izgradnja tog puta pocela je 1879 godine. Uz taj put pocela je izgradnja puta Cetinje – Rijeka Crnojevica. Kadu su zavrseni ti putevi 1881 godine Crna Gora je imala 41,5 kilometara kolskih puteva.
Izgradnja puteva je nastaveljna pa je u Crnoj Gori do 1886 godine u saobracaj pusteno dodatnih 36 kilometara puta. Ovoga puta povezano je Skadarsko jezero sa unutrasnocu. Ne, nije put isao ka Cetinju tu ulogu je imao put od Rijeke Crnojevica. Ova dionica puta je isla na potezu Plavnica – Podgorica – Danilvgrad. Od Rijeke Crnojevica do Plavnice se moglo vodenim putem.
Jedna od prica vezanih za knjaza Nikolu kaze ovako: po osvajanju Bara odrzana je ceremonija vencanja Crne Gore sa morem. Na kraju ceremonije knjaz Nikola je bacio zlatnu burmu u more ,,cime je vencao Crnu Goru sa morem za sva vremena''. Sada je trebalo povezati Bar sa ostatkom Crne Gore i saobracajnim putem. Postajo je morski put od Rijeke Crnojevica do Plavnice, a jezerom se moglo i do Virpazara. Godine 1988 u saobracaj je pusten kolski put Virpazar – Bar. Time je Crna Gora uknjizila dodatnih 36 kilometara puta.
Do 1892 godine u Crnoj Gori u saobracaj su pusteni dodatnih 80 kilometara puta. Zavrsen je put od Rijeke Crnojevica do Podgorice kao i put od Danilovgrada do Niksica. Time Niksic postaje vezan kolskim putem sa Cetinjem i dalje prema Kotoru. Sada je Niksic mogao da se razvija punim tempom.

Na ulasku u XX vijek radilo se na izgradnji puta Rijeka Crnojevica – Virpzar cime bi se kolskim putevima povezala sva mjesta u Crnoj Gori do kojih vode kolski putevi. No, vec prije zavrsetka tog puta kao sto smo vidjeli u Crnoj Gori je sve bilo spremno za novo tehnolosko cudo. Godine 1902 spanski princ Burbonski protutnjao je automobilom od Kotora do Cetinja. To je prvi automobilo koliko je poznato da je krstario crnogorskim drumovima. Vec sledece godine crnogorska drzava kupuje sluzbeni automobil koji se koristi za prevoz putnika i poste. Sada na kolskim putevima uz kocije i dilizanse koriste se automobili. Posto se automobil pokazao efikasnijim od konjske zaprege trebalo je intezivirati izgradnju puteva. Poznato je da se u tom periodu Crna Gora zaduzivala u inastranstvu (Engleska i mislim Francuska) da bi ulagala u nove saobracajnice. Tako da do 1906 godine imamo dodatnih 136 kilometra puta pustenih u saobracaj. Zavrsen je put Rijeka Crnojevica – Virpazar koji se dalje nastavlja preko postojece dionice do Bara. Nova dionica je sada od Bara do Ulcinja. Time je Ulcinj kao najjuzniji crnogorski grad bio kolskim putem povezan sa Niksicem. Takodje su u saobracaj pusteni i ,,lokalni'' putevi Niksic – Zupa kao i Cetinje – Ivanova Korita i Spuz – Zdrebaonik.

Dosao je na red i sjever Crne Gore. Najduza dionica puta se gradila sedam godina (od 1901 do 1908 godine) i povezivala je Podgoricu i Kolasin. Kasnije je napravljen i krak prema Andrijevici, tako da mozemo reci da je do 1910 godine u Crnoj Gori koja je sada kraljevina u saobracaj pusteno dodatnih 113 kilometra kolskog puta.

Rekli smo da je Berlinski kongres bio 1978 godine i da je tada nastupio dugi perid mira. Trajao je mir, gradili su se putevi i zeljeznicke pruge. Otomansko carstvo je slabilo i balkanske drzave htjele se da uzmu dio teritorija tako da zaratise sa Turskom 1912 godine. Poceo je prvi balkanski rat. To bi znacilo da je u 34 godine koliko je trajao mirni zivot u Crnoj Gori izgradjeno 442,5 kilometara kolskog puta. Naravno, uz te gotove puteve radilo se na izgradnji jos stotinjak kilometara kolskih puteva ciji su zavrsetak odlozili balkanski ratovi. Eh, da taj rat je trajao do 1913 godine kada su balkanske drzave pobjedile Tursku, ali iste godine balkanske drzave pokacise se medjusobno oko podjele Turske teritorije. Poslije tog kratkog drugog balkanskog rata nastupio je kratak period mira sto je bilo dovoljno da se zavrse zapoceti kolski putevi tako da 1914 godine u saobracaj bivaju pusteni novi putevi od Niksica do Grahova i dalje ka Risnu u Austro-Ugarskoj. Takodje je pusten u saobracaj i put do Savnika. Sto je dodatnih 92,5 kilometara puta.

Kraljevina Crna Gora ulazi te 1914 godine u prvi svjetski rat sa ukupno 535 kilometara kolskih puteva koji su povezivali naseljene mjesta u Crnoj Gori. Tome treba dodati i gradske ulice Cetinja, Podgorice, Niksica i Kolasina. Iako je po zavrsetku prvog svjetskog rata Crna Gora bila na strani zemalja pobjednica ona je nestala sa politicke mape. No, ostale su saobracajnice i u toj novoj drzavi koja se zove Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca, a nesto kasnije Kraljevina Jugoslavija. No, postojece puteve trebalo je povezati sa ostalim putevima u novonastaloj drzavi. Tako da je poslije 1920 pocela izgradnja nekih novih puteva. Godine 1931 otvoren je za saobracaj put Cetinje – Budva. Jedan od najvecih objekata pocet je 1937 godine a zavrsen je taman pred pocetak drugog svjetskog rata. To je most na Djurdjevica Tari. Tada je to bio najveci drumski lučno betonski most u Evropi. Tokom izgradnje mosta postavljen je jos jedan rekord, ovoga puta svjetski. Tada je podignuta najveca drvena skela na svjetu.